KASTEN – wystawa rzeźb, monotypii i rysunków Andrzeja Kastena (1923-2020)

ANDRZEJ KASTEN (29 maja – 16 czerwca 2023, wernisaż: 29 maja, godz. 19.00)

Na plenerze w Orońsku w 1977 r. , „Myśliciel”, rzeźba wykonana w bolechowieckim marmurze na ogólnopolską wystawę rzeźby w Orońsku.

Andrzej Kasten urodził się w 1923 i zmarł w 2020 r. w Warszawie. Przez całe życie był związany w tym miastem. Był w IV klasie Gimnazjum im. Tadeusza Reytana, gdy wybuchła wojna. W 1940 r. zaczął pracować w Stołecznym Komitecie Samopomocy Społecznej. Tam też nawiązał kontakty i wstąpił do konspiracyjnego ruchu oporu. W 1943 r. opuścił stolicę i znalazł się w oddziale partyzanckim Tomasza Wójcika „Tarzana” operującym w okolicach Sandomierza. Przyjął pseudonim „Zulejka”. Wraz z oddziałem dołączył do zgrupowania Armii Krajowej, dowodzonego przez Jana Piwnika „Ponurego”, następnie przeszedł do formacji Narodowych Sił Zbrojnych. Zmobilizowany w sierpniu 1944 r. został żołnierzem Ludowego Wojska Polskiego, początkowo w Oficerskiej Szkole Artylerii, później w różnych jednostkach i formacjach. W 1950 r. po dosłużeniu się stopnia kapitana. Został zdemobilizowany. Następnie w latach 1951-1956 studiował na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Uczęszczał do Pracowni Prof. Franciszka Strynkiewicza. W latach 1961-1968 pracował jako projektant w Instytucie Wzornictwa Przemysłowego, początkowo w Zakładzie Maszyn i Urządzeń, potem w Zakładzie Wzornictwa i Środków Transportu. W latach 1971-1974 kontynuował pracę projektanta w Ośrodku Badawczo-Rozwojowym Techniki Medycznej ORMED, gdzie projektował aparaturę i sprzęt medyczny. W następnych latach w swojej twórczości artystycznej przede wszystkim zajął się rzeźbą. Tworzył rzeźbę portretową, plenerową, pomniki, a także małe formy rzeźbiarskie i medale. Zajmował się także rysunkiem i grafiką użytkową. W 1958 r. został członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków (odznaczony Złotą Odznaką ZPAP w 1980 r.), a w 1968 r. – członkiem Stowarzyszenia Autorów ZAiKS. Brał udział w konkursach i wystawach zbiorowych: środowiskowych, ogólnokrajowych i międzynarodowych (we Włoszech, na Węgrzech, w Hiszpanii, Macedonii, Rumunii, Czechosłowacji, Francji i Niemczech). Jego prace znajdują się w zbiorach państwowych i prywatnych w Polsce i na świecie.

Większe realizacje: w Warszawie – Pomnik Kościuszkowców, Pomnik Waleriana Łukasińskiego, Figura Św. Franciszka przy kościele Św. Stanisława oraz Drogowskaz w Galerii Wolskiej Rzeźby w Metalu; w Wąchocku – Pomnik Podziemnego Państwa Polskiego, Pomnik Dowódcy Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej majora Jana Piwnika „Ponurego” oraz Jego płyta nagrobna; w Orońsku – Myśliciel w Centrum Rzeźby Polskiej; w Olesznie – Pomnik Poległym Żołnierzom Armii Krajowej; w Bydgoszczy – popiersie Claude’a Debussy’ego w Filharmonii Pomorskiej im. Ignacego Paderewskiego. 

„Dwoje”, marmur węgierski, l. 70. XX w.

Andrzej Kasten był artystą nowatorskim i operującym bogatą poetyką wyrazu, posiadającym twórczą odwagę i wyczucie formy. Do twórczych inspiracji artysty należały m. in.: sztuka etruska, romańska, twórczość i osoba Brâncusiego, kubizm, formizm, abstrakcja, a także przeżycia związane z walką o wolność z czasów wojny, relacje z bliskimi, codzienność, jak również forma sama w sobie.

Artysta dokonywał na polskim gruncie realizacji rzeźbiarskich, wyróżniających się stylem, odkrywczością i formatem. Był jako twórca odważny, przenikliwy, świadomy celu, każdej linii, zagłębienia, kształtu i możliwości materiału, w którym pracował. Precyzyjny. W jego rzeźbach, tych pomnikowych, monumentalnych oraz tych mniejszych, poetyckich, abstrakcyjnych, grających formą jest wyważenie, harmonia, oddech. Przestrzeń dla dzieła i odbiorcy. O sile wyrazu i inspiracjach artystycznych świadczy bogactwo form: zatrzymani w kadrze, ekspresyjni „Biegacze” (l. 70. XX w.), nowatorskie „Drogowskazy” (1968-1972), pomnik Waleriana Łukasińskiego (1987) czy Tadeusza Bairda (1979), budzące wyobraźnię rzeźby niefiguratywne, m.in. „Siedzący I” (1972), „Dwoje” (l. 70. XX w.), „Myśliciel” (1978), foremne i zmysłowe „Akty” tworzone od lat 50. XX wieku; zostające w pamięci portrety, syntetyczne medale, rysunki, „Monotypie”. I wreszcie, chyba najbardziej kojarzony z artystą, monumentalny, brawurowy pomnik Kościuszkowców (1984) na praskim brzegu Wisły w Warszawie.

„Zosia”, gips patynowany, 1964

Fragmenty tekstu „Od Redakcji” Heleny Sienkiewicz-Więcław z katalogu „Kasten”, wydawca Andrzej Spoczyński, Warszawa 2023

Sztuka Andrzeja Kastena przynosi światu mądrość, uważność, balans i wyciszoną, podskórną emocjonalność. Jego abstrakcyjne, syntetyczne kompozycje przypominają o sensach struktury, konstrukcji, o grawitacji i harmonii, o rozpadzie, rozsychaniu, matematycznym narastaniu, o zależnościach fizyki, chemii, metafizyki, efemeryczności.

Andrzej Kasten był osobowością portretu współczesnego i figuracji, zafascynowany ciszą, syntezą, a zarazem poezją i muzyką. W atelier na warszawskich Sadach Żoliborskich od pięciu dekad tworzy nieprzerwanie także jego żona i uznana artystka Barbara Pszczółkowska-Kasten.

Sztukę Kastena można powiązać z koncepcjami postrzegania wizualnego, badanymi w perspektywie psychologii postaci przez Rudolfa Arnheima (Gestalt). Pozostaje też mistrzem anamorfozy, aluzyjności, metafory, którą Mieke Bal określała jako „kondensację znaczeń”, mającą możliwości „wyrywania z lepkiej dosłowności metonimii i synekdochy”.

Wśród wielu subtelnych portretów i popiersi szczególnie wyróżniają się te dedykowane młodym dziewczętom, np. kubizująca rzeźba „Zosia” (1964), w przemyślany, twórczy sposób dialogująca z słynną Nefertiti (egipskim arcydziełem sztuki egipskiej Nowego Państwa, portretem pierwszej żony Amenhotepa IV – Echnatona) przez wydłużenie szyi i niemal bliźniacze kadrowanie ramion.

„Ikar III”, marmur węgierski, l. 70. XX w.

Do najbardziej brawurowych i komentowanych realizacji Andrzeja Kastena należy zrealizowany w 1984 r. na warszawskiej Pradze pomnik Kościuszkowców w Warszawie. To przeskalowana postać biegnącego żołnierza, jakby chwytającego pustą przestrzeń. Jest wyposażony w atrybuty polskości, biegnąc: „w płaszczu pałatce, z piastowskim orłem na czapce-rogatywce […] na cokole dwa metry wysokim i 15 metrów długim”. Możemy wyczuć aporię upamiętnienia czynu, a zarazem semantykę przebłagalną, graniczną, ofiarniczą jak metafora walki o przetrwanie. Rzeźbiarz, który z warsztatem abstrakcyjnym był „za pan brat”, wprowadził w przestrzeń społeczną, pełną dramatycznego patosu, figurację. Gest zmagania żołnierza z wiatrem przypomina przejmujące postaci kobiet rozpaczających z grupy „Opłakiwanie” Niccol dell’Arca, rzeźbiarza Quattrocenta, o blisko 160 lat antycypującego dynamizm baroku.

fragmenty tekstu „Andrzej Kasten. Spokój — trzepot —ciemność —światło” dr Dorota Grubba-Thiede (ASP w Gdańsku, Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata) z katalogu „Kasten”, wydawca Andrzej Spoczyński, Warszawa 2023

„Pomnik Kościuszkowców”, Wybrzeże Helskie, Warszawa, brąz, wys. 10 m, 1984 (fot. Sergo Kuruliszwili)

 

Ta wystawa powstała dzięki dotacji FUNDUSZU POPIERANIA TWÓRCZOŚCI: